بودجه و شکل گیری آن

بسمه تعالی

نام ونام خانوادگی : فریبا باوندپور     شماره دانشجویی :940300389              رشته : مدیریت آموزشی

دوره : کارشناسی ارشد     استاد : دکتر ابوالفضل بختیاری   موضوع : بودجه وشکل گیری آن و اهدافش

مقدمه

بودجه کل کشور برنامه مالی دولت است که برای یکسال مالی تهیه و حاوی پیش بینی درآمدها و سایر منابع تامین اعتبار و برآورد هزینه ها برای انجام عملیاتی است که منجر به نیل به سیاستها و هدفهای قانونی می شود و از سه قسمت تشکیل می شود : 1- بودجه عمومی دولت شامل پیش بینی پرداختها  ، 2- بودجه شرکتهای دولتی و بانکها ، 3- بودجه موسساتی که تحت عنوانی غیر از عناوین مذکور در بودجه کل کشور منظور می شود . در این متن توضیحاتی در مورد نحوه شکل گیری بودجه و اهداف بودجه ارائه خواهد شد .

بوددجه با توجه به شرایط و اوضاع و احوال سیاسی و اقتصادی و اجتماهی هر دوران تعریف شده است مهمترین جنبه های بودجه عبارتند از :

1-     تعاریفی که بر جنبه اقتصادی تاکید دارند . بر این اساس زمینه اصلی بودجه را باید در عامل سیاسی جستجو کرد . بودجه زمانی که مردم توانستند از طریق نمایندگان خود در پارلمان بر درآمدها و   هزینه های دولت کنترل و نظارت داشته باشند شکل گرفت . تا جایی که اراده قانونگذار در تنظیم و اجرای بودجه از ضروریات دموکراسی و حکومت مردم بر مردم شناخته شد . بودجه یکی از اصلی ترین جریانات سیاسی جامعه فرض شد و نظارت و کنترل بر اجرای آن از موثرترین و مفید ترین ابزار تفکیک قوای سه گانه و کنترل این قوا توسط یکدیگر در آمد .بودجه در اغلب قوانین اساسی کشورها گنجانده شد و قوانین مربوط به نحوه عملکرد بودجه تحت عنوان قانون محاسبات عمومی تصویب شد .

2-    تعاریفی که بر جنبه اقتصادی  و مالی تاکید دارند . بر این اساس بودجه از بطن نظریه های اقتصادی زاده شده و در واقع بودجه شاهرگ حیات اقتصادی دولت است که در شریانهای آن منابع مالی و اقتصادی جاری است . این تعاریف مربوط به دوره گذار از اقتصاد کلاسیک به نئوکلاسیک می باشد . که با گسترش دامنه فعالیت های دولت و سرعت افزایش حجم بودجه و در نتیجه تغییر و تحولات بودجه ای همراه بود .

3-    تعاریفی که بر جنبه مدیریتی و برنامه ای تاکید دارند . همه متخصصان اتفاق نظر دارند که شرایط فرهنگی ، سیاسی ، اقتصادی حاکم بر جوامع ادامه و بقای حیات دولتها را بدون برنامه و برنامه ریزی غیر ممکن می سازد . به همین دلیل امروزه واژه های بودجه و برنامه با هم مترادف گشته و یا با هم استفاده می شوند مانند بودجه برنامه ای ، برنامه و بودجه . ماهیت مشترک هر دو عامل پیش بینی است . بودجه در عین حال که نوعی برنامه است جنبه های اقتصادی و مالی هم دارد . از این رو بودجه نوعی برنامه مالی دولت است .

وجه اشتراک تمام تعاریفی که از بودجه عمل آمده است عبارتند از :

1. بودجه یک برنامه مالی و کاری است.
2. پیش بینی درآمدها و هزینه های مورد نیاز.
3. سندی است که باید به تصویب قوه مقننه برسد.
4. مدت آن محدود است معمولا یک سال.
5. هیچ دولتی بدون بودجه نمی تواند به فعالیتی دست بزند.

اهمیت و ضرورت بودجه:

انسان مانند دیگر جانداران برای حفظ و ادامه زندگی خویش نیازمند کسب توان و نیرو از خارجه است.علاوه بر این وجود قوه عقل و اندیشه نیاز        نیازهای اجتماعی، روحی و معنوی را نیز برای انسان پدید آورد ترکیب نیازهای بشری یا نیروی اندیشه مسائلی را برای انسانمطرح ساخت که دیگر جانداران از آن بی اطلاع اند. انسان می داند که هر موجود زنده ای مدت محدودی زنده است پس باید از این فرصت نهایت استفاده را نماید. رفع نیازهای نامحدود بوسیله منابع محدود حداکثر   و امتناع را برای انسان ناممکن می سازد. پس باید از حداکثر چشم پوشی کند و به حد متناسب راضی شود. نتیجه اینکه از منابع محدود باید برای رفع نیازهای نامحدود آنچنان بهره گرفت که حد متناسب رضایت بدست آید. این نخستین تصویر بودجه ریزی است.جامعه که دولت نماینده آن است نیازهایی دارد که باید رفع شود. دولت  رفع نیازهای جامعه را هدف خود میداند و منابعی که در جامعه وجود دارد را منابع خویش بودجه دولت در واقع سنجش امکانات وتطبیق آن با اهداف است به نحوی که حد متناسب رضایت در جامعه حاصل شود ولی این کار باید بر اساس معیارها و ضوابطی انجام شود. تا نیازی برگزیده و از نیاز دیگر چشم پوشی شود. این معیار و فن بودجه نویسی و بودجه ریزی است. بودجه ریزی فرایند تخصصی منابع محدود به نیازهای نامحدود است. و به نحوی از منابع محدود استفاده گردد که در تبدیل کل منابع به پول بتوان گفت با صرف حداقل هزینه حداکثر استفاده به عمل آمده است.

روند شکل گیری مفهوم و نقش بودجه

مفهوم بودجه با تکامل دولتها تغییر و تکامل یافته است . این فرآیند تکامل به چهار مرحله تقسیم می شود :

1-مرحله اول بودجه به عنوان ابزار کنترل:

بودجه ریزی به زمانی برمیگردد که مردم دست به انقلاب زدند و نظارت بر اموال عمومی و کنترل بر درآمدها و هزینه های دولتی را به نمایندگانشان سپردند. از این رو بخش عمده ای از قانون اساسی هر کشور به چگونگی دخل و خرج آن کشور اختصاص دارد. مردم به دولت ها برای دفاع از کشور و استقرار نظم و امنیت و مناسبات بین المللی مالیات می دادند به همین دلیل کنترل مخارج مربوط به این وظایف و نظارت بر دریافت عادلانه مالیات الزامی شد. چنانچه هدف بودجه کنترل امور باشد نظام بودجه ای بر طبقه بندی هزینه ها و سازمانی متمرکز می گردد که همان طبقه بندی بر اساس فصول و مواد هزینه است.                        

2-مرحله دوم بودجه به عنوان ابزار مدیریت مالی:

با توسعه وظایف دولت و افزایش هزینه های دولتی نیاز به بهبود نظام های برنامه ریزی، کنترل و مدیریت منابع مطرح شد. تصمیم گیرندگان دید وسیع تری نسبت به تاثیر هزینه ها و نتایج عملکرد و فعالیت ها پیدا کنند. این امر موجب توجه دولت ها به صرفه جویی اقتصادی، افزایش کارایی و اثر بخشی منابع دولت و به عبارتی مدیریت مالی درست شد و بعد جدیدی به مدیریت دولتی افزود و آن نظام بودجه بندی عملیاتی و برنامه ای برای بازنگری و ارزیابی مدیریت فعالیت های دولتی مطرح ساخت که وجه تمایز و ویژگی آن با نظام بودجه متداول تاکید روی اهداف، نتایج و منافع حاصل از هر یک از هزینه ها بود.

3-مرحله سوم بودجه به عنوان ابزار برنامه ریزی:

برای آنکه سیاست های مالی در راستای مقاصد اقتصادی تنظیم شوند و درآمدها و هزینه های بودجه ای اهداف ویژه های ریزیچون تخصیص منابع، ثبات اقتصادی و عدالت اجتماعی را تامین کنند.از بودجه به عنوان ابزار برنامه ریزی استفاده شد مهمترین عواملی که منجر به گرایش برنامه ریزی در بودجه بندی شد. توسعه، تجزیه و تحلیل های خرد و کلان اقتصادی و نقش آن در شکل گیری سیاست مالی و بودجه ای و توسعه فنون جدید اطلاعاتی و کاربرد آن در سیاست گذاری است.

4-مرحله چهارم بودجه به عنوان ابزار مدیریت راهبردی (استراتژیک):

فرمانی آغاز شد که محیط سازمانی متلاطم و آشفته بود و پیچیدگی تصمیم و تغییر و تحولات بنیادی و خودجوش در محیط سازمانی منجر به کاربرد برنامه ریزی استراتژیک شد برای رویارویی با حوادث پیش بینی ناپذیز.

اهداف و مقاصد بودجه:

1. قضاوت در مورد توزیع عادلانه وجوه.
2. برقرارنظام پاسخگویی.
3. کسب مجوز قانونی برای فعالیت های دولت.
4. راهنمای اجرای سیاست های دولت.
5. ابزاری برای نظارت بر قوه مجریه.
6. ابزار روابط عمومی.
7. ابزار مدیریت مطلوب.
8. یک برنامه پولی همراه آثار پولی.
9. برنامه ریزی دولت.

نتیجه گیری

بودجه و اقتصاد هر کشور به دو بخش عمومی و خصوصی تقسیم می شود . با بودجه حیات اقتصادی یک ملت ، درآمدها و مخارج دولت ، و برنامه ها و سیاستهای دولت مشخص و معین می شود . در واقع با بودجه ریزی ابزاری برای سازماندهی اطلاعات جهت اخذ تصمیمات مربوط به تخصیص منابع کمیاب فراهم می آید . بودجه ابزاری برای ارزشیابی عملکرد دولت است.بودجه ریزی هنر قطع هزینه های اضافی از دستگاه های دولتی بدون کمترین سروصدا است.

منبع

ابراهیمی نژاد مهدی ، فرج وند اسفندیار( 1387 ) . اصول تهیه و تنظیم و کنترل بودجه ، تهران : سمت ، فصل اول