بودجه و بودجه ریزی

بسمه تعالی

   نام ونام خانوادگی : فریبا باوندپور     شماره دانشجویی: 940300389                 رشته : مدیریت آموزشی

   دوره : کارشناسی ارشد           نام استاد : دکتر ابوالفضل بختیاری               موضوع : بودجه و بودجه ریزی

    مقدمه

   بودجه از آغاز پیدایشش تا کنون دچار تغییر و تحول زیادی شده است و به همین دلیل تعریف جامع و کاملی که در برگیرنده تمام مفاهیم باشد نیست . بودجه یک کلمه8 فرانسوی است اما روند تنظیم و تصویب آن در پارلمان از انگلستان شروع شده است و در زبان فارسی بعد از انقلاب مشروطه و در قانون محاسبات عمومی ایران بعد از اقتباس قانون اساسی ایران از قوانین بلژیک و فرانسه وارد شد . دو لت نخستین واحد و یا شخصیتی است که به تنظیم بودجه پرداخته است تحولات عمیق وبزرگ اقتصادی و اجتماعی و سیاسی و پیدایش و توسعه صنعت و تجارت و افزایش مقدار پول و ازدیاد جمعیت و ... همه و همه هر روز بر لزوم وجود برنامه ای برای نظارت بر درآمد و هزینه های دولت تاکید داشت . در متن ذیل به بررسی اجمالی از تعریف و مفهوم بودجه و تاریخچه ظهور آن و بودجه نویسی و ارتباط بودجه با سایر علوم خواهیم پرداخت .

  بودجه یک واژه فرانسوی به معنای کیف چرمی است ولی تعاریف مربوط به بودجه متاثر از نظریه های اقتصادی در مورد دولت است . و تعاریف متعددی با توجه به شرایط متفاوت جوامع از بودجه شده است ولی به طور کلی سه دسته عمده را می توان در تعریف بودجه تشخیص داد . تعاریفی که بر جنبه سیاسی بودجه تاکید دارند ، تعاریفی که بر جنبه اقتصادی و مالی تاکید دارند، تعاریفی که بر جنبه های برنامه ای و مدیریتی بودجه تاکید دارند . اما به طور کلی و طبق ماده یک قانون محاسبات عمومی بودجه کل کشور برنامه مالی دولت است که برای یک سال مالی تهیه می شود و حاوی پیش بینی درآمدها و سایر منابع تامین اعتبار و برآورد هزینه ها برای اجرای عملیاتی است که به نیل سیاست ها و هدف های قانونی منجر می شود و از قسمت تشکیل می شود :

1-    بودجه عمومی دولت

2-    بودجه شرکتهای دولتی و بانکها

3-    بودجه سایر موسسات انتفاعی وابسته به دولت

دلیل اهمیت و ضرورت بودجه رفع نیازهای نامحدود با توسل به منابع محدود می باشد و سنجش امکانات و به کار گرفتن منابع     برای دستیابی به هدفها باید تابع معیارها و ضوابط و فنونی باشد . در واقع برگزیدن یک نیاز و رفع

آن و چشم پوشی از نیاز دیگر نیاز به فن بودجه نویسی و بودجه ریزی دارد و بودجه ریزی فرآیند تخصیص منابع محدود به نیاز های نا محدود است .

تکامل شکل گیری  بودجه طی چهار مرحله رخ داده است :

مرحله اول بودجه به عنوان ابزار کنترل

مرحله دوم بودجه به عنوان ابزار مدیریت مالی

مرحله سوم بودجه به عنوان ابزار برنامه ریزی

مرحله چهارم بودجه به عنوان ابزار مدیریت راهبردی ( استراتژیک )

بودجه ریزی از نظر تنظیم ، تصویب ، اجرا و کنترل اهداف مختلفی را دنبال می کند به طور کلی این اهداف را می توان در موارد زیر دانست :

1-    قضاوت در مورد توزیع عادلانه وجوه

2-    برقراری نظام پاسخگویی

3-    کسب مجوز قانونی برای فعالیت های دولت

4-    راهنمای اجرای سیاست های دولت

5-    ابزاری برای نظارت بر قوه مجریه

6-     ابزار روابط عمومی

7-    ابزار مدیریت مطلوب

8-    یک برنامه کاری همراه با آثار پولی

9-    برنامه ریزی دولت

در واقع بودجه ابزاری برای ارزشیابی عملکرد دولت و بودجه ریزی هنر قطع هزینه های اضافی از دستگاههای دولتی بدون کمترین سرو صداست .

قبل از مشروطیت نظارت مردم بر امور بودجه جامعه در حداقل بود . با انقلاب مشروطه در زمینه بودجه قوانینی رواج یافت و بر طبق قانون مجلس محور قدرت قرار گرفت و تصویب بودجه به مجلس واگذار شد . در ایران اولین بودجه کشور به روش جدید پس از مشروطیت توسط وزیر مالیه وقت تهیه و اجرا شد . در این بودجه برای اولین بار با تعمق د کار کشورهای پیشرفته اصول فنی بودجه رعایت شد .

کار بودجه ریزی نیازمند دانش و مهارت بالاست و بودجه ریزی دولتی به دانش تخصصی بالا ، الگوهای رفتاری اساسی و مهارتهای مهم نیاز دارد . در واقع بودجه با سایر علوم از جمله نظام اداری ، مدیریت ، برنامه ریزی ، برنامه ریزی اقتصادی ، علوم سیاسی و سیاستگذاری ، حسابداری و سازماندهی و هماهنگی و استفاده از رایانه ارتباط دارد .

از دیدگاه مدیران دولتی بودجه ابزار اصلی ایجاد و توسعه طرحها و خط مشیهای دولتی است و مدیریت استفاده موثر و کارآمد از منابع مادی و انسانی است . در واقع استفاده موثر در گرو تخصیص بهینه بودجه است ( اثربخشی ) و استفاده کارآمد زمانی تحقق می یابد که معرف اعتبارات با رغایت صرفه جویی صورت پذیرد یعنی حداکثر استفاده از حداقل امکانات ( کارایی ) .

بودجه یکی از حلقه های زنجیره بزرگ نظام اداری است . فرآیند بودجه عبارت است از سیاستگذاری ، تهیه و تنظیم ، تصویب ، اجرا و نظارت و فرآیند مدیریت عبارت است از برنامه ریزی ، سازماندهی ، هماهنگی ، رهبری ، کنترل. بنابراین می توان گفت سیاستگذاری تهیه و تصویب بودجه ابزاری برای برنامه ریزی و سازماندهی است اجرای بودجه یعنی صرف اعتبارات مصوب ابزار هماهنگی و رهبری و سرانجام نظارت بر بودجه ابزار کنترل مدیریت است . چنانچه برنامه ها را دارای بخش های متفاوتی بدانیم

بودجه ها بخشهایی از برنامه اند که میزان درآمد و هزینه مورد انتظار را برای یک دوره زمانی خاص مشخص می کنند . بودجه عمده ترین ابزار توسعه برنامه ها و سیاست های دولت است و بودجه درخواست منابع و وجوه برای اداره دولت است . تصمیم گیری درباره بودجه ها بر اساس امور سیاسی است و گاهی اسن امور سیاسی خشن  و غیر اخلاقی اند و گاهی نیز عقل و اخلاق حاکم می شوند . بودجه ها طرح های پیشنهادی هستند و جنبه سیاسی این طرح و برنامه در شکست و قبول آن حیاتی است . بودجه انعکاسی از سیاست واقعی دولت است . در برنامه ریزی اقتصادی پس از تعیین اهداف ملی بخشهای مختلف در سرمایه گذاری مشخص می شوند بودجه ایزاری است که از طریق آن کلیه برنامه های دولت مطرح و بر مبنای یک ضابطه کمی ارزیابی می شود .

بودجه مهمترین ابزار مدیریت استراتژیک است که دولت می تواند در شرایط متحول از آن برای تحقق برنامه های خود و افزایش کارایی و بهره وری و نیز مهار بحرانها استفاده کند .

درست است که قانون بودجه را قوه مقننه وضع می کند ولی تهیه مقدمات وضع این قانون با دستگاههای دولتی است به عبارت دیگر تدارک تصمیمات قوه مقننه عمدتا از طریق قوه اجرایی صورت میگیرد .

امروزه به کمک رایانه می توان از حجم کارهای دستی کاست و به میزان تلاش ذهنی و عقلی برای حل مشکلات افزود و کارایی و بهره وری نفوذ فناوری رایانه ای را در فرآیند بودجه ریزی روز افزون ساخته است . در حال حاضر اطلاعات بودجه ای در رایانه ذخیره می شود و در مواقع مورد نیاز به سرعت بازیابی و استخراج می شود .

نتیجه گیری

بودجه با گذر زمان و بروز تغییرات و تحولات در شرایط اقتصادی ، سیلسی ، فرهنگی جوامع نیز تغییر و تکامل یافته است و در هر دوره بر طبق شرایط همان دوره تعریف و مطرح شده است ولی به طور کلی بودجه در طول تمام این دوران ویژگی های مشترکی از جمله : یک برنامه مالی و کاری ، پیش بینی درآمدها و هزینه های مورد نیاز ، سندی که به تصویب قوه مقننه می رسد و مدت آن محدود است و اینکه هیچ دولتی بدون بودجه نمی تواند دست به فعالیتی بزند داشته است . و اینکه بودجه ریزی نیازمند دانش و مهارتهای بالا و تخصصی است و با علوم دیگر مرتبط است . بودجه متاثر از شرایط اقتصادی جوامع است و این شرایط نقش و دخالت دولت را تعیین می کند . واحد های اجرایی و دستگاههای اجرایی جهت انجام عملیات ها و فعالیتها به سازمان مدیریت و برنامه ریزی درخواست و پیشنهاد می شود و سپس این سازمان خلاصه ای از گزارشات واصله از دستگاههای اجرایی را به قوه مجریه ارائه می دهد و دولت یا همان قوه مجریه آن را تحت عنوان لایحه بودجه ضمن توجه به نیازها و احتیاجات جامعه جهت تصویب به قوه مقننه تقدیم می کند و پس از تصویب توسط قوه مقننه بودجه به صورت قانون و لازم الاجرا در می آید و تحت عنوان بخشنامه بودجه و سیاستها و خط مشیها به دستگاهها و واحد های اجرایی اعلام می گردد .

منبع :

ابراهیمی نژاد مهدی ، فرج وند اسفندیار( 1387 ) . اصول تهیه و تنظیم و کنترل بودجه ، تهران : سمت ، فصل اول، دوم ، سوم